LÁC LÀ GÌ? MỐI LIÊN QUAN GIỮA LÁC VÀ TẬT KHÚC XẠ

Người bị lác mắt nếu không được điều trị kịp thời sẽ ảnh hưởng tới thị lực, gây mất thẩm mỹ . Do vậy, cần nhận biết các dấu hiệu bị lác mắt giúp điều trị bệnh sớm, đem lại hiệu quả cao và đảm bảo thị lực không bị ảnh hưởng.

1. Lác là gì?

Lác mắt (hay còn gọi là lé) là hiện tượng lệch trục nhìn của mắt khiến mắt nhìn theo hai hướng khác nhau, khi nhìn sẽ bị lệch, không nhìn thẳng được. Bệnh nhân khi bị lác mắt, một mắt có thể nhìn thẳng mắt còn lại lệch vào trong (thường gọi là lác trong), lệch ra ngoài (thường gọi là lác ngoài), hoặc một mắt có thể cao hơn mắt còn lại (gọi là lác trên, lác dưới).

Lác mắt là hiện tượng lệch trục nhìn của mắt khiến mắt nhìn theo hai hướng khác nhau, khi nhìn sẽ bị lệch, không nhìn thẳng được

Nhiều nghiên cứu chỉ ra rằng, có đến 3 triệu người Việt Nam bị bệnh lác mắt. Bệnh lác mắt nếu không được điều trị kịp thời thị lực hai mắt sẽ bị giảm, dẫn đến ảnh hưởng tới thói quen sinh hoạt hàng ngày. Đặc biệt, đối với trẻ em, lác mắt còn có thể dẫn đến nhược thị.

Cơ chế gây lác mắt

Mỗi mắt có 6 cơ vận nhãn ngoại lai để điều chỉnh hoạt động của nhãn cầu bao gồm 4 cơ thẳng (cơ thẳng trên, cơ thẳng dưới, cơ thẳng trong, cơ thẳng ngoài) và 2 cơ chéo. Các cơ giúp mắt di chuyển lên trên, xuống dưới, bên phải, bên trái và xoay nhãn cầu.

Để hai mắt có thể nhìn vào một điểm, tất cả các cơ ở mỗi mắt phải hoạt động đồng thời và phối hợp nhịp nhàng với nhau.
Với mắt bình thường, cả hai mắt sẽ cùng nhìn vào một điểm, hình ảnh thu được tại tế bào que được dẫn truyền qua dây thần kinh thị giác đến trung khu thần kinh thị giác tại não. Ở đây, hình ảnh từ hai mắt sẽ được tổng hợp thành một ảnh ba chiều duy nhất được gọi là thị giác tinh tế.

Khi hai mắt không cùng nhìn vào một điểm, hai hình ảnh hai mắt được chuyển đến não bộ. Với trẻ em, não sẽ loại bỏ hình ảnh của mắt nhìn lệch hoặc hình ảnh mờ hơn, từ đó trẻ sẽ nhìn thấy hình ảnh của mắt nhìn thẳng hoặc mắt có hình ảnh rõ hơn. Với người lớn, não bộ không thể loại bỏ hình ảnh của mắt nhìn lệch nên người bệnh sẽ nhìn đôi.

2. Phân loại lác và các nguyên nhân

Bệnh lác mắt gồm 2 loại

• Lác cơ năng (lác đồng hành): Tình trạng này thường gặp ở trẻ em, biểu hiện là mắt lác luôn di chuyển cùng hướng với mắt lành.
  Một số hình thái lâm sàng của lác cơ năng như: Lác ngoài, lác trong, lác đứng phân li, lác đứng.
• Lác liệt (lác bất đồng hành): Tình trạng này chủ yếu gặp ở người trưởng thành, biểu hiện là cơ vận nhãn bị liệt gây hạn chế vận động của nhãn cầu.

Nguyên nhân lác mắt

Nguyên nhân lác mắt có thể kể đến như:

• Do liệt cơ vẫn nhãn bẩm sinh
• Các vấn đề ở não như u não, não úng thủy, hội chứng đao hoặc bại não…
• Do tiền sử gia đình
• Do những biến chứng khi sinh non, trẻ bị nhẹ cân…
• Mắc các tật khúc xạ về mắt như viễn thị, cận thị hoặc các bệnh lý ở mắt như sụp mí, đục thủy tinh thể, sẹo giác mạc…

Nguyên nhân lác mắt ở trẻ em

Nguyên nhân dẫn đến bệnh lác mắt ở trẻ em có thể do bẩm sinh hoặc do ảnh hưởng của những bệnh lý ở mắt. Lác mắt do bẩm sinh là khi trẻ mới sinh đã bị lác hoặc lác xuất hiện trong giai đoạn bé từ 6 tháng tuổi.

Nguyên nhân lác mắt ở người lớn

Phần lớn nguyên nhân bị lác mắt là do biến chứng bệnh lý mắc phải hoặc bệnh lý toàn thân khác dẫn tới lác mắt như Basedow, do các vấn đề ở mắt (đục thể thủy tinh, bất đồng khúc xạ, bệnh lý đáy mắt..) hoặc bệnh lý ở mắt khác.

Nguyên nhân dẫn đến bệnh lác mắt được xác định do sự khác biệt ở phần cơ xung quanh của mỗi mắt. Mỗi mắt sẽ hoạt động nhìn bằng cách tập trung vào một điểm hoặc một vật nhờ vào hoạt động của nhóm 6 cơ xung quanh mắt. Nhóm 6 cơ đó gồm 4 cơ trực và 2 cơ chéo bám xung quanh giúp mắt liếc các hướng.

Nếu một trong những cơ này hoạt động không tốt, thì bên mắt đó sẽ không nhìn tập trung được theo mong muốn dẫn đến tình trạng lác. Khi đó, mặc dù đã cố gắng tập trung nhìn vào một điểm nhưng thực tế hai mắt vẫn nhìn theo hai hướng khác nhau.

3. Triệu chứng, dấu hiệu, cách kiểm tra bệnh lác

Một số dấu hiệu điển hình của bệnh lác mà người bệnh có thể nhận ra như:

• Mỏi mắt thường xuyên, khả năng tập trung kém, khi nhìn hay bị nheo mắt.
• Vật ở ngay phía trước nhưng vẫn phải liếc mắt.
• Mắt lác thường xuyên mờ hơn mắt không lác.
• Hay nghiêng đầu để thích nghi với tình trạng lác.
• Với người có chức năng thị giác đã hoàn thiện khi lác đột ngột sẽ xảy ra hiện tượng hai hình (hay còn gọi là song thị).

Cách kiểm tra bệnh lác cực kỳ đơn giản:

• Bạn hãy đứng đối diện và nhìn thẳng vào mắt của người cần kiểm tra. Nếu bạn thấy hai mắt nhìn bạn không đối xứng thì có thể là người được khám đã bị lác.
• Với trẻ em, hãy đưa cho trẻ một món đồ chơi mà bé thích, quan sát thật kĩ khi bé nhìn món đồ chơi đó xem mắt bé có bị lệch sang một bên không? Nếu có, thì rất có thể trẻ đã bị lác.
• Mắt lác mà xảy ra đột ngột, bệnh nhân thường có kèm triệu chứng hai hình (nhìn đôi). Để giảm triệu chứng này, bệnh nhân có nghiêng đầu về một bên. Triệu chứng nhìn đôi giảm nhưng bệnh nhân sẽ luôn có xu hướng nghiêng đầu.

Với những trường hợp lác ẩn, nhìn không thể phát hiện ra được. Khi bệnh nhân có các yếu tố nguy cơ thì cần kiểm tra định kỳ tại các cơ sở chuyên khoa mắt uy tín để được khám và điều trị sớm.

4. Những ảnh hưởng của bệnh lác

Lác ảnh hưởng tới thị lực

Trẻ em đang trong giai đoạn phát triển thị giác mà mắt bị lác rất có thể gây mất thị lực (nhược thị). Ở Việt Nam, có tới 2-4% trẻ em bị mắt lác và 50% trong số đó bị nhược thị, gây ra bởi hiện tượng phế thị và trung hoà.

Lác ảnh hưởng tới sinh hoạt và đời sống

• Lác khiến người bệnh dễ bước hụt, vấp ngã, giảm khả năng xác định khoảng cách giữa 2 vật, mất khả năng nhận thức chiều sâu. Đặc biệt, người bị lác đa phần sẽ không thể làm những công việc đòi hỏi sự tinh tường.
• Lác ảnh hưởng tới tâm lý và thẩm mỹ: Bệnh lác ảnh hưởng tới thẩm mỹ của người bệnh, khiến họ cảm thấy tự ti khi đứng trước đám đông, học tập và tham gia các hoạt động xã hội.

5. Các phương pháp điều trị lác mắt

Điều trị lác bao gồm 1 phức hợp:

Chỉnh quang

Đây là quá trình điều trỉnh tật khúc xạ, nhất là các trường hợp có lệch khúc xạ, thường cho đeo kính đúng số.

Chỉnh lệch trục nhãn cầu

Quy trình điều trị nội khoa này nhiều khi mất rất nhiều thời gian và công sức. Một số ca lác không cần đến phẫu thuật mà chỉ cần điều chỉnh bằng kính và tập nhược thị.

Tuy nhiên đại đa số các trường hợp lác cần đến phẫu thuật để điều chỉnh lệch trục nhãn cầu. Phẫu thuật không phải để điều trị nhược thị mà nhược thị cần đến các phương pháp chỉnh thị chỉnh quang (đeo kính).

Vì vậy muốn đạt được hiệu quả tối ưu trong điều trị lác cần phải tuân thủ qui trình khám, điều trị và theo dõi.

Kính đeo mắt và các chỉ định sử dụng trong điều trị lác có yếu tố khúc xạ

Hầu hết các bệnh nhân lác có yếu tố khúc xạ đều có chỉ định đeo kính. Vì vậy kính đeo là một phần điều trị rất quan trọng trong dạng bệnh này.

Kính cầu lõm (Kính phân kỳ)

• Cho đeo kính với toàn bộ độ cận thị đo được để giúp bệnh nhân có thị lực rõ nhất, hồi phục lại điều tiết ở thị giác gần giúp kiểm soát độ lác. – Trong các trường hợp muốn giúp kiểm soát độ lác ngoài trên bệnh nhân có cận thị > 3.00D.
• Có thể dùng phương pháp tăng thêm độ kính cận. Khi đó, mắt bệnh nhân trở thành viễn thị và phải huy động thêm điều tiết để đạt thị lực tối đa, điều tiết tăng thêm này sẽ kéo theo qui tụ điều tiết tăng theo do đó giúp kiểm soát độ lác ngoài. Trẻ nhỏ dưới 5 tuổi có thể chấp nhận kính cầu lõm tới tăng thêm tới 3.00 DS – 4.00 DS.

Kính trụ

Kính trụ được chỉ định để điều chỉnh tật loạn thị. khi bệnh nhân lác mắt có độ loạn thị trên 0.5 DC thì chỉ có một chỉ định duy nhất là cho đeo toàn bộ độ loạn thị để đảm bảo thị lực tối đa cho bệnh nhân và tránh nhược thị trục.

Kính cầu lồi (Kính hội tụ)

Kính cầu lồi được chỉ định để điều chỉnh tật viễn thị. Tật viễn thị đóng vai trò rất quan trọng trong tác nhân gây lác trong điều tiết vì có thể làm thay đổi quan hệ điều tiết – quy tụ.

Các chỉ định sử dụng kính cầu lồi để điều trị lác có tật khúc xạ như sau:

A. Tất cả các trẻ lác có tật khúc viễn thị > 2.00D đều phải đeo kính theo độ khúc xạ khách quan được đo sau khi làm liệt hoàn toàn điều tiết (trẻ dưới 3 tuổi liệt điều tiết bằng Atropine.

B. Kính cầu lồi hai tiêu: được chỉ định trong các trường hợp lác trong điều tiết có tỷ số AC/A cao với mục đích loại trừ điều tiết để giảm quy tụ ở thị giác gần.

Đeo kính hai tiêu triệt tiêu điều tiết thị giác gần:

• Với kính nhìn xa;
• Nhìn gần với kính hai tiêu dạng thông thường, bệnh nhân vẫn nhìn qua tròng kính trên nên vẫn tồn tại độ lác.
• Nhìn gần với kính hai tiêu mặt cắt ngang triệt tiêu được điều tiết thị giác gần nên mắt chỉnh thị.

C. Kính cầu lồi cao độ trong phương pháp sương mù: trên các bệnh nhân viễn thị có co quắp điều tiết, có thể cho đeo kính có độ viễn cao hơn độ khúc xạ thật sự của bệnh nhân giúp buông thả dần độ viễn gây ra do co quắp điều tiết.

Lăng Kính

Lăng kính được chỉ định cho các độ lác nhỏ (< 10° Hirschberg) để giúp đạt chỉnh thị giúp phát triển thị giác hai mắt. Các tác giả Pratt-Johnson và Tillson nghiên cứu sử dụng lăng kính cho lác ngoài từng lúc với độ lác < 20 có kết quả khoảng 50% nhưng cũng ghi nhận trẻ em ít chấp nhận đeo lăng kính.

6. Địa chỉ chữa bệnh lác uy tín ở Hà Nội

Bệnh lác cần được chẩn đoán và điều trị kịp thời để có được kết quả trị liệu tốt nhất. Do vậy, nếu người bệnh có các biểu hiện mắt lác như đã nói ở trên, cần đến ngay các cơ sở ý tế chuyên khoa mắt uy tín để khám và điều trị ngay.
Bệnh viện Mắt Quốc tế DND có đầy đủ hệ thống, cơ sở vật chất, trang thiết bị y tế hiện đại cùng đội ngũ chuyên gia, bác sĩ hàng đầu với nhiều năm kinh nghiệm trong ngành nhãn khoa, người bệnh hoàn toàn có thể yên tâm thăm khám và điều trị tại Bệnh viện.